Slaapproblemen bij ouderen
Slaap speelt een belangrijke rol in het behouden van een goede gezondheid, ook op latere leeftijd. Toch komt het slaapproblemen bij ouderen vaak voor. Moeilijk in slaap vallen, vaak wakker worden, vroeg ontwaken of het gevoel hebben niet uitgerust te zijn, komen vaak voor. Deze problemen worden niet altijd serieus genomen, maar kunnen wel degelijk invloed hebben op de kwaliteit van leven.
Door oorzaken serieus te nemen en gericht aan te pakken, kan de slaapkwaliteit verbeteren. Goede slaap draagt bij aan een betere gezondheid, meer energie en een grotere zelfstandigheid. Een combinatie van leefstijlaanpassingen, gedragsinterventies en, waar nodig, medische begeleiding is vaak de sleutel tot verbetering.
Wat zijn slaapproblemen bij ouderen?
Slaapproblemen zijn verstoringen van het normale slaapritme en de slaapkwaliteit. Bij ouderen uit zich dit vaak in een langere tijd nodig hebben om in slaap te vallen, vaker wakker worden gedurende de nacht en kortere totale slaaptijd. Ook komt het regelmatig voor dat ouderen vroeg in de ochtend wakker worden en niet meer kunnen inslapen.
Volgens het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) komt slapeloosheid voor bij ongeveer 25 tot 30 procent van de 65-plussers. Toch blijft het probleem vaak onderbelicht, mede omdat het ten onrechte wordt gezien als een normaal onderdeel van het ouder worden.
Veranderingen in slaap bij het ouder worden
De slaap verandert met het ouder worden. Ouderen brengen minder tijd door in de diepe slaap (non-REM slaapfase 3), wat kan leiden tot een gevoel van oppervlakkige of onrustige nachtrust. Daarnaast wordt het circadiaans ritme, de interne biologische klok, minder stabiel. Dit kan leiden tot vroeger inslapen en eerder wakker worden, ook wel het "advanced sleep phase syndrome" genoemd.
De afname van de aanmaak van melatonine en andere hormonen die de slaap reguleren, speelt hierbij een rol. Hierdoor hebben ouderen meer moeite om ’s avonds slaperig te worden en kunnen ze ’s nachts makkelijker wakker worden.
Veelvoorkomende oorzaken van slaapproblemen bij ouderen
1. Lichamelijke aandoeningen
Chronische pijn, diabetes, hartproblemen, ademhalingsstoornissen en andere lichamelijke klachten kunnen de nachtrust verstoren. Ook rusteloze benen (restless legs syndrome) en slaapapneu komen vaker voor bij ouderen.
2. Medicatiegebruik
Veel ouderen gebruiken meerdere medicijnen tegelijkertijd. Sommige van deze middelen – zoals bepaalde bloeddrukverlagers, antidepressiva of plaspillen – kunnen slaapproblemen veroorzaken of verergeren.
3. Psychische factoren
Stress, eenzaamheid, depressieve gevoelens of angstklachten kunnen bijdragen aan slaapproblemen. Het verlies van een partner, sociale isolatie of zorgen over de gezondheid hebben vaak een grotere impact op de slaap dan gedacht.
4. Verlies van structuur
Met het wegvallen van werk of sociale verplichtingen ontstaat er soms een gebrek aan regelmaat. Onregelmatige bed- en waaktijden kunnen het biologische ritme verstoren.
Gevolgen van chronisch slaaptekort
Slaaptekort bij ouderen kan verschillende negatieve gevolgen hebben:
- Verminderd cognitief functioneren: Slechte slaap beïnvloedt het geheugen, de aandacht en de concentratie.
- Toegenomen valrisico: Door verminderde alertheid en balansproblemen neemt de kans op vallen toe.
- Verminderd immuunsysteem: Goede slaap ondersteunt het afweersysteem; slaaptekort maakt vatbaarder voor ziektes.
- Stemmingswisselingen: Prikkelbaarheid, somberheid en verlies van levenslust komen vaker voor bij mensen met slaapproblemen.
- Verergering van bestaande aandoeningen: Chronische ziektes worden vaak erger bij onvoldoende slaap.
Diagnostiek en herkenning van slaapproblemen
Slaapproblemen bij ouderen worden soms onvoldoende herkend, zowel door de persoon zelf als door zorgverleners. Het is belangrijk om goed te kijken naar het slaapritme, de kwaliteit van slaap, de duur en de mate waarin iemand zich overdag uitgerust voelt.
Een slaapdagboek kan helpen om inzicht te krijgen in het slaappatroon. Ook kunnen vragenlijsten zoals de Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI) worden ingezet om slaapproblemen beter te beoordelen.
Mogelijke behandelingen en adviezen
Het verbeteren van de slaap bij ouderen vereist vaak een persoonlijke aanpak. De voorkeur gaat uit naar niet-medicamenteuze interventies.
1. Slaaphygiëne
Een goede slaapomgeving en gezonde slaapgewoonten kunnen de slaapkwaliteit verbeteren. Denk aan:
- Een vast slaapritme, ook in het weekend
- Beperken van dutjes overdag
- Een koele, donkere en stille slaapkamer
- Beperken van cafeïne en alcohol, vooral in de avond
- Regelmatige lichaamsbeweging overdag (maar niet vlak voor het slapen)
2. Cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid (CGT-I)
Deze therapievorm is effectief gebleken bij oudere volwassenen met chronische slapeloosheid. De behandeling richt zich op het veranderen van negatieve gedachten over slaap en het aanleren van gezonde slaapgewoonten.
3. Aanpassing van medicatie
Als medicijnen een rol spelen in het slaapprobleem, kan overleg met de huisarts zinvol zijn. Soms is een aanpassing van het tijdstip of type medicatie mogelijk.
4. Behandeling van onderliggende aandoeningen
Het behandelen van lichamelijke of psychische aandoeningen kan de slaap verbeteren. Ook behandeling van slaapstoornissen zoals slaapapneu met bijvoorbeeld CPAP-therapie kan noodzakelijk zijn.
Melatoninegebruik: met mate en onder begeleiding
Melatonine is een lichaamseigen hormoon dat een rol speelt in het slaap-waakritme. Bij ouderen kan de natuurlijke productie afnemen. Melatonine als supplement kan in bepaalde gevallen nuttig zijn, vooral bij verstoringen van het biologische ritme. Langdurig gebruik zonder begeleiding wordt echter afgeraden. Overleg met een arts is altijd aan te raden.
