Slaapproblemen bij jongeren
Steeds meer jongeren in Nederland ervaren problemen met slapen. Hoewel slaap een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van het lichaam en de hersenen en de functies omtrent het brein, blijkt uit recente onderzoeken dat een aanzienlijk deel van de jeugd onvoldoende nachtrust krijgt. Dit heeft gevolgen voor hun concentratievermogen, emotioneel welzijn en fysieke gezondheid. Bij Beter in Beweging gaan we in op de oorzaken, gevolgen en mogelijke aanpak van slaapproblemen bij jongeren. Slaapproblemen bij jongeren zijn een complex en veel voorkomend fenomeen. De oorzaken liggen deels in de onzekerheid die bij jongeren er in sluipt en de druk die ze worden opgelegd. vaak door de ouders, vrienden en ook zeker social media. Instagram, Tik tok en snapchat creëert een schijnwerkelijkheid met filters en influencers die al ''miljonair'' en onwerkelijk knap zijn.
Door ze handvatten te geven om hun slaapgedrag te verbeteren, kunnen negatieve gevolgen deels worden voorkomen. Daarbij is samenwerking tussen ouders, scholen en zorgverleners belangrijk om te slagen.
Wat verstaan we onder slaapproblemen bij jongeren?
Slaapproblemen bij jongeren kunnen verschillende vormen aannemen. Denk hierbij aan moeilijk in slaap vallen (insomnie), vaak wakker worden tijdens de nacht, te vroeg wakker worden, of niet uitgerust zijn bij het opstaan. In de leeftijdscategorie 12 tot 25 jaar is sprake van slaapproblemen als deze klachten meerdere keren per week voorkomen en het dagelijks functioneren beïnvloeden.
Volgens het Trimbos-instituut ervaart ruim één op de vijf jongeren tussen de 12 en 16 jaar slaapproblemen. Bij oudere jongeren (16 tot 24 jaar) ligt dit percentage nog hoger. De oorzaken zijn divers en hangen vaak samen met mentale druk, social media en zich verveeld voelen. Kinderen spelen ook veel minder buiten waardoor ze lichamelijk niet echt meer moe zijn. Hierdoor is de geest vermoeid maar het lichaam niet wat een disbalans kan veroorzaken.
Veranderingen in het slaapritme tijdens de adolescentie
Tijdens het volwassen worden verandert het biologische slaapritme. Jongeren worden van nature later moe en hebben de neiging om ook later op te staan. Dit verschijnsel staat bekend als een vertraagde slaapfase. Dit ritme botst vaak met maatschappelijke verplichtingen zoals schooltijden, waardoor jongeren structureel slaaptekort kunnen oplopen.
Uit onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor Slaap-Waak Onderzoek (NSWO) blijkt dat pubers gemiddeld 1.5 tot 2 uur slaap per nacht missen vergeleken met de slaap die ze nodig hebben. Dit kan leiden tot chronische vermoeidheid, verminderde leerprestaties en stemmingswisselingen. Ook heeft het invloed op hun reactievermogen en op de beslissingen die ze maken.
De invloed van mobiele telefoons op de slaap van jongeren
Het gebruik van smartphones speelt een belangrijke rol in het in slaap komen van jongeren. Blauwe schermverlichting remt de aanmaak van melatonine, het hormoon dat slaperigheid bevordert. Daarnaast zorgen sociale media en games voor prikkels die het moeilijker maken om tot rust te komen.
Een studie van het RIVM toont aan dat jongeren die binnen een uur voor het slapen schermen gebruiken, gemiddeld later in slaap vallen en korter slapen. Ook komt het vaker voor dat jongeren ’s nachts wakker worden om notificaties te checken, wat de slaapkwaliteit nog verder vermindert. Dan krijgen ze midden in de nacht een prikkel, en vallen ze slechter in slaap.
Mentale gezondheid en slaap
Er is een duidelijke relatie tussen slaap en mentale gezondheid. Jongeren die slecht slapen, lopen een hoger risico op angstklachten, depressieve gevoelens en prikkelbaarheid. Tegelijkertijd kunnen psychische klachten ervoor zorgen dat jongeren moeilijker in slaap komen of vaker wakker liggen.
Volgens het Nederlands Jeugdinstituut is slaaptekort niet alleen een gevolg, maar ook een voorspeller van mentale problemen. Vroegtijdige signalering van slaapproblemen kan dan ook bijdragen aan het voorkomen of verlichten van psychische klachten bij jongeren.
Leefstijl en externe factoren
Naast biologische en mentale oorzaken spelen ook leefstijlfactoren een rol bij slaapproblemen. Onregelmatige bedtijden, cafeïnegebruik, weinig fysieke activiteit en een onrustige slaapomgeving kunnen de slaapkwaliteit negatief beïnvloeden. Stress rondom schoolprestaties of sociale relaties draagt hier ook aan bij.
Er zijn daarnaast signalen dat de coronapandemie een langdurige impact heeft gehad op het slaapgedrag van jongeren. Door het wegvallen van structuur tijdens lockdowns zijn bij veel jongeren ritmes verstoord geraakt, iets wat bij sommigen nog steeds doorwerkt.
Mogelijke oplossingen en preventieve aanpak
Het verbeteren van de slaap van jongeren vraagt om een gecombineerde aanpak. Zowel ouders, scholen als beleidsmakers kunnen hierin een rol spelen. Voorlichting over gezond slaapgedrag is essentieel, net als het bespreekbaar maken van slaapproblemen.
Tips voor jongeren:
- Houd vaste tijden aan voor naar bed gaan en opstaan, ook in het weekend.
- Beperk het gebruik van schermen minimaal een uur voor het slapen.
- Zorg voor voldoende beweging overdag, bij voorkeur buiten.
- Vermijd cafeïne in de avonduren.
- Richt de slaapkamer in als rustgevende omgeving, zonder afleidingen en zet je telefoon s nachts uit.
Rol van ouders:
Ouders kunnen jongeren ondersteunen door mee te denken over ritme, grenzen te stellen aan schermgebruik en het goede voorbeeld te geven. Ook kan het helpen om samen routines te ontwikkelen die de overgang naar de nacht vergemakkelijken.
Ondersteuning vanuit school en zorg:
Scholen kunnen slaapeducatie integreren in het curriculum, bijvoorbeeld tijdens mentoruren of via gastlessen. Bij hardnekkige slaapproblemen is samenwerking met een huisarts, jeugdarts of slaapspecialist aan te raden.
Wetenschappelijke inzichten bevestigen het belang van slaap
De afgelopen jaren is er veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar slaap en jongeren. Daaruit blijkt onder andere dat voldoende slaap samenhangt met betere schoolprestaties, een stabielere emotionele toestand en minder risicogedrag. Omgekeerd leidt slaaptekort tot verminderde concentratie, impulsief gedrag en een verhoogd risico op burn-outachtige klachten.
Een recente publicatie in het Journal of Adolescent Health onderstreept dat slaap bij jongeren een kerncomponent is van een gezonde ontwikkeling, net zo belangrijk als voeding en beweging.
